આપણે, ઈન્ડો-કેનેડિયન.

આપણે સૌ કેનેડા તો આવી ગયા, નિવૃત થઈને પેન્શન પણ લેતા થઇ ગયા, પણ સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ છે કે, કેનેડામાં આપણું અને આપણી આવનારી પેઢીનું ભવિષ્ય શું? આપણી આવનારી પેઢી ક્યાં સુધી ભારતીય રહેશે? તેઓ કેનેડાના રાજકારણ, અર્થતંત્ર, સામાજિક વ્યવસ્થા  વગેરેમાં કેવો અને કેટલો ભાગ ભજવશે? એ પ્રશ્ન વિચાર માંગી લે તેવો છે.  

કેનેડામાં આપણી પાસે અત્યારે આપણી કહી શકાય એવી ત્રણ પેઢી છે. પ્રથમ પેઢી એટલે જેઓ ભારતમાં જનમ્યા, મોટા થયા અને 25 પ્લસની ઉંમરે અહીં આવ્યા. આવા લોકો પત્ની અને બાળકો સાથે આવ્યા અથવા ઇન્ડિયા જઈને પરણી આવ્યા. બીજી પેઢી એટલે જેમનો જન્મ અને ઉછેર કેનેડામાં થયો છે. અને આ બે ની વચ્ચેની પેઢી જેને 1.5 મી પેઢી ગણવી પડે, જેમનો જન્મ ઇન્ડિયામાં થયો છે પણ 20 વર્ષ કરતાં  ઓછી ઉમરે અહીં આવ્યા. ફેમિલી સ્પોન્સરશીપ મારફત આવેલાં મોટાભાગના કુટુંબોમાં આ વન પોઇન્ટ ફાઈવ મી પેઢી જોવા મળે છે.

આપણી પ્રથમ પેઢીએ આપણા ભારતીય સંસ્કારો, પરંપરા અને સંસ્કૃતિ જાળવી રાખી છે અથવા તેને જાળવી રાખવાના ભરપૂર પ્રયત્નો કર્યા છે. આપણાં ધાર્મિક અને સામાજિક પ્રસંગોમાં એ સ્પષ્ટ પણે દેખાઈ આવે છે. પૂજા-અર્ચના, ઉપવાસ, કથા, સત્સંગ, ભજન-કીર્તન જેવા ધાર્મિક પ્રસંગો, દિવાળી, નવરાત્રી, ગણેશસ્થાપન અને વિસર્જન, રામ નવમી, જન્માષ્ટમી, શિવરાત્રી, હોળી-ધુળેટી, રક્ષાબંધન જેવા ઉત્સવો, સ્વાતંત્ર્યદિનની પરેડ, લગ્ન જેવા શુભ અને મરણ જેવા અશુભ પ્રસંગોને અનુરુપ સાડી, સિંદૂર, કંગન, બિંદી, મંગળસૂત્ર, ચણીયા-ચોળી જેવાં વસ્ત્રો અને આભૂષણો આપણી ભારતીય સંસ્કૃતિને અનુરૂપ જ જોવા મળે છે. પુરુષો વસ્ત્રોની બાબતમાં પશ્ચિમની સંસ્કૃતિ ઉપર બરાબર ફીટ  થઇ ગયા છે, છતાં ખાસ પ્રસંગોએ ધોતી, કુર્તા, રજવાડી ડ્રેસ જેવા ભારતીય પરિધાનો જોવા મળે છે ખરા. વચ્ચેની પેઢી આ પૈકીનું ઘણું અનુકરણ કરે છે. પરંતુ બીજી પેઢી ફેશન સિવાયની અન્ય બાબતોનું અનુકરણ કરતી નથી એ હકીકત છે. એમનું શિક્ષણ જુદું છે આથી સંસ્કાર પણ જુદા થઇ રહ્યા છે. આપણે એ અટકાવી શકીએ એમ નથી.

જેટલી ઝડપથી યુરોપિયન પ્રજા કેનેડિયન બની શકે તેટલી ઝડપથી એશિયન પ્રજા ન બની શકે એ નિર્વિવાદ હકીકત છે. હાલ તો ભરતીયો કેનેડાના મુખ્ય પ્રવાહ સાથે થોડોઘણો તાલ મેળવી રહ્યા છે પરંતુ આપણી સમાજ વ્યવસ્થા તેમાં આડી આવે છે.

આમ તો કેનેડાનો સમાજ ખુલ્લા દિમાગ વાળો ગણાય. આજે પણ દુનિયાભરના લોકોને આમંત્રીને પોતાના કરવાની કેનેડિયન ગવર્નમેન્ટની પોલીસી આવકાર દાયક છે. પરંતુ એની અવળી અસર પણ ચકાસી લેવાવી જોઈએ. ‘રેફ્યુજી સ્ટેટસ’ હેઠળ વિશ્વમાં જ્યાં પણ માનવાધિકારોનું હનન થતું હોય ત્યાંથી બહુ મોટી સંખ્યામાં લોકો કેનેડામાં એન્ટ્રી કરે છે. પણ સરકાર એ ભૂલી જાય છે કે આવા સારા હેતુ માટે જે દ્વાર ખોલવામાં આવ્યા છે તેમાંથી જ ચોર, ખૂની, બળાત્કારી અને આંતકવાદીઓ જેવા અસામાજિક તત્વો ચુપચાપ આવીને ભવિષ્યમાં કેનેડાની શાંત, સુઘડ અને શિસ્તબદ્ધ જીવનશૈલીને માટે મોટો ખતરો બની શકે એમ છે. ઘણા રેફ્યુજી પોતાના દેશના મોટા ગુનેગારો હોય છે અને તેઓ ત્યાં પરત ફરી શકે એમ નથી. આવા લોકોની માનસિકતા અહીં આવ્યા બાદ પણ બદલાતી નથી. તેઓ તેમની ગુનાહિત પ્રવૃત્તિઓ છોડી શકતા નથી.

ઈમિગ્રન્ટ્સની મહેનતથી દોડતી અર્થતંત્રની ગાડી વાળા આ દેશના બંધારણમાં પહેલેથીજ લઘુમતી અને સ્ત્રીઓના સંરક્ષણના બીજ નંખાયાં છે. સ્ત્રીઓને જે વિશિષ્ઠ હક્કો કે અધિકારો મળ્યા છે તેનો દુરુપયોગ પણ ઘણો થાય છે. લંપટ અને લાલચુ સ્ત્રીઓ સામે પરણિત પુરુષ ખરેખર બિચારો બની જાય છે.

કેનેડાના રાજકારણમાં અત્યાર સુધી મેં કોઈ ગુજરાતી જોયો નથી. એકવાર નવનીત પટેલે મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનના ઇલેકશનમાં ઝંપલાવ્યું હતું બસ એટલું જ. પંજાબી શીખોનું પ્રભુત્વ જરૂર છે પરંતુ તેમની સંખ્યા પણ આંગળીના વેઢે ગણી શકાય એટલી જ છે. જેમાં જગમિતસિંઘ, નવદીપ બંસ, હરજીતસિંગ વગેરેને ગણી શકાય. આપણે તો કોઈ પોલિટિકલ પાર્ટીના સભ્ય બનાવથી પણ દૂર રહીએ છીએ. જો  આપણા સમાજનો અવાજ સરકાર સુધી પહોંચાડવો હશે તો આપણા પોતાના પોલિટિશિયનો ઉભા કરવા પડશે. માત્ર જસ્ટીન ટ્રુડો કે મેરી દોરેસ વગેરે જેવા મિત્રો કે ઓળખીતા કહી શકાય એવા નેતા અને તેમની પાર્ટીને વોટ આપવાથી તો આપણે માત્ર મતદાર જ રહી જઈશું. ખાસ યાદ રાખવા જેવી બાબત એ છે કે સામાન્ય મતદારનું મહત્વ ઈલેક્શન પછી ઘટી જાય છે.

આપણા કોળી લોકોની એક ખાસિયત એ રહી છે કે આપણે જ્યાં પણ જઈએ છીએ ત્યાંના સમાજ અને ત્યાંની ધરતીના થઈને રહેતા નથી. હજુ આપણે કેનેડિયન થઇ શક્યા નથી.આપણા ઘરોમાં ટીવી ઉપર હજુ ઇન્ડિયન ચેનલો જ ચાલે છે. કેનેડાના રાજકારણ, અર્થકારણ, રમત-ગમત, સમાજ, સરકાર વગેરે બાબતે લગભગ ‘ઝીરો નોલેજ’ ના પોઇન્ટ ઉપર છીએ. એક સમયે આખા આફ્રિકા ખંડના અનેક દેશોમાં આપણે ફેલાયા હતા પરંતુ ત્યાંથી આપણને હાંકી કાઢવામાં આવ્યા અથવા આપણે ભાગી છૂટ્યા. બિહાર અને બંગાળના ટાટાનગર, જમશેદપુર, દુર્ગાપુર અને મુંબઈ નજીક થાણા, કલ્યાણ, મોહના વગેરે સ્થાળોએ આપણી વસ્તી ઘણી હતી. પરંતુ ત્યાં આપણે નોકરી કરવા ગયા, રિટાયર્ડ થઈને  કુટુંબ કબીલા સાથે પરત થઇ ગયા. પરંતુ ત્યાંના સમાજ સાથે ભળી ન શક્યા. પરિણામે આજે આ વિસ્તારોમાં આપણું નામોનિશાન મટી ગયું છે અથવા મટવાને આરે ઉભું છે. અરે આપણી પાસે તો જેની ધાક વાગતી હોય એવો ગુંડો પણ નથી. ગુંડાઓ અથવા માથાભારે તત્વો સમાજને નવી જગ્યાએ સ્થિર થવા માટે અનિવાર્ય અનિષ્ઠ ગણાય છે. તેવા લોકો સમાજને આડકતરી રીતે ઉપયોગી થઇ પડતા હોય છે.

અત્યાર સુધીતો કેનેડા ગોરી અને ખ્રિસ્તી બહુમતીનો દેશ છે પરંતુ આવતી સદીમાં એવું રહેશે કે કેમ એ મોટો પ્રશ્ન છે. બીજા કોઈપણ ધર્મ કરતાં ઘણી મોટી સંખ્યામાં મુસ્લિમો આવી રહ્યા છે. એમનું કુટુંબ સામાન્ય રીતે ચાર-પાંચ કે તેથી વધુ બાળકો ધરાવતું હોય છે. સામાન્ય મુસ્લિમ સ્ત્રી રસ્તા પર ચાલતી જોવા મળે તો સાથે બે બાળકો ચાલતાં હોય, ત્રીજું સ્ટ્રોલરમાં હોય અને ચોથું ગર્ભમાં. જયારે ગોરી ખ્રિસ્તી સ્ત્રી બેબી બનાવવાની બાબતે નિષ્ક્રિય જોવા મળે છે. એમને પરણિત જીવન અને બાળકો એક ઝંઝટ સમાન લાગે છે. ભારતીયોએ ‘એક કે બે બાળક બસના’ સિદ્ધાંતનો લગભગ સ્વીકાર કરી લીધો છે. આમ આપણી જનસંખ્યા વધવાની સંભાવના અત્યંત ઓછી દેખાય રહી છે.

કેનેડા એ ત્રીજા વિશ્વના લોકો માટે લોહચુંબક જેવું આકર્ષણ ધરાવે છે. અહીંની સમૃદ્ધિ અને વ્યક્તિસ્વાતંત્ર્ય તથા સામાન્ય પગારદારને પણ જે ઉચ્ચ જીવનધોરણ આપે છે તેની કલ્પના વિશ્વના ઘણા દેશોના લોકો કરી પણ શકતા નથી. કેનેડાની સરકાર દરેક વ્યક્તિને પોતાની રીતે જીવવાની ઉમદા તક આપે છે. કેનેડાનું આ મોટામાં મોટું આકર્ષણ છે. 20-25 લાખ ભારતીય રૂપિયાનું જોખમ ખેડીને સ્ટુડન્ટ્સ વિઝા કે સ્કિલ વર્કર સ્ટેટસ અને કાયદેસર કે ગેરકાયદેસર રીતે કેનેડામાં ઘુસી જવાની તમન્ના વાળા લોકો આવ્યે જ જાય છે. 

વૃધ્ધ મા-બાપને કેનેડામાં પોષવાના પ્રશ્નો વધતા જાય છે. કેનેડાની ભૌગોલિક અને સામાજિક આબોહવામાં વૃધ્ધોને પોષવું સરળ નથી. તેમના પ્રશ્નો જુદા હોય છે. અતિવૃદ્ધ અને બીમાર તથા અશક્ત માવતરને વૃધ્ધાશ્રમને શરણે રાખવાનો ટ્રેન્ડ વધતો જાય છે.

અહીં ઉછરતી પેઢીના સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક ભવિષ્ય માટે મમ્મી-ડેડી ચિંતિત હોય એ સ્વાભાવિક છે. પોતાનું સંતાન જીવનસાથી તરીકે કોની પસંદગી કરશે, તેમના પ્રણય, લગ્ન, ડિવોર્સ, બેબી વગેરે બાબતોના કેનેડિયન ખ્યાલો સાથે પોતાના ખ્યાલોનો મેળ ન બેસે એવું પણ બની શકે. પોતાનું સંતાન કોઈ ભારતીયને જ પરણે તેમાં પણ મા બાપ ખુશ થઇ જાય છે. અહીંના બોર્ન બાળકો પરણ્યા પછી મા-બાપ સાથે રહેવામાં માનતા નથી. એમને એમની લાઈફમાં પ્રાઇવસી જોઈએ છે. સંયુક્ત કુટુંબ હવે ભૂતકાળની વાત બનતી જાય છે.    

આપણે જયારે આપણો વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે આપણી  પાડોશી એવી ખંતીલી ચાઈનીઝ પ્રજા ને જાણવા જેવી છે. દાયકાઓના વસવાટ પછી પણ પોતે બિનગોરી, પીળી પ્રજા હોવા છતાં પોતાની સંસ્કૃતિને જીવંત રાખીને કેનેડાના વિકાસ સાથે તાલ મેળવીને વિકસી રહી છે. ઘણાને ઈંગ્લીશ અને ફ્રેન્ચ ભાષા ન આવડતી હોવા છતાં પણ માત્ર કેનેડા જ નહીં પણ વિશ્વના અનેક શહેરોમાં ‘ચાઇનાટાઉન’ ઊભાં કર્યાં છે.

બીજો દાખલો યહૂદી પ્રજાનો લેવો જોઈએ. આમ તો આ ગોરી લઘુમતી છે. તેઓ પણ પોતાનું અલગ અસ્તિત્વ જાળવી રાખીને મોટાભાગનો બિઝનેસ હસ્તગત કરીને કેનેડાના અર્થતંત્રને મજબૂતી બક્ષી રહ્યા છે.

ભવિષ્યનું વિચારીએ તો હાલ કેનેડામાં વસતા ભારતીયોની ભવિષ્યની પેઢી ભારતીય નહીં જ હશે એવું ખાતરી પૂર્વક કહી શકાય. તેમના આચાર, વિચાર, સંસ્કાર, સંસ્કૃતિ, અસ્તિત્વ અને અસ્મિતા બધું જ કેનેડિયન હશે. જો કે એનો અર્થ એ નથી કે તેઓ ભારતીય સંસ્કૃતિને ભૂલી જશે, પણ તેઓ વધારે કેનેડિયન અને ઓછા ભારતીય હશે. અને પછી એક સમયે પોતાના પૂર્વજોના દેશ ને જોવા, જાણવા, સમજવા તેઓ ઇન્ડિયાની વિઝીટ લેશે.

પંકજ પટેલ (દાંડી)

ગાંધીજી

આદરણીય વડીલો, પૂજનીય માતાઓ, ભાઈઓ, બહેનો, મિત્રો અને બાળકો.

જયારે ઇન્ડિયા અને સમગ્ર દુનિયા ગાંધીજીની 150મી જન્મજયંતિ ઉજવી રહી છે ત્યારે આજના પ્રોગ્રામમાં મારે એક સ્પીચ આપવી જોઈએ એવું સંસ્થાના પ્રમુખ ઈશ્વરભાઈએ મને જણાવ્યું. 

જે માણસ વિષે જુદી જુદી ભાષાઓમાં એક લાખ કરતા વધુ પુસ્તકો લખાયાં હોય, જેને વિષે વિશ્વની 600 કરતાં વધુ યુનિવર્સીટીઓમાં ભણાવાતું હોય, છેલ્લા સો વર્ષમાં ભાગ્યેજ કોઈ વિચારક કે ઇતિહાસકારે જેને વિષે સારો કે નરસો અભિપ્રાય ન આપ્યો હોય, જેને ભારતે પોતાના રાષ્ટ્રપિતા માન્યા હોય, જેને દુનિયા મહાત્મા ને નામે ઓળખતી હોય એવા ગાંધીબાપુ વિષે આ પંકજ પાંચ મિનિટમાં શું કહી શકે ?

આપણે સૌ જાણીએ જ છીએ કે તેમનો જન્મ બીજી ઓક્ટોબર, 1869ની સાલમાં પોરબંદરમાં થયેલો. માતા પુતળીબાઈ અને પિતા કરમચંદ. 13વર્ષની વયે બાળલગ્ન. પત્નીનું નામ કસ્તુર. ભણવા માટે ઇંગ્લેન્ડ ગયા એટલે સમાજે ન્યાતબહાર મુક્યા. પણ એક કેસ માટે સાઉથ આફ્રિકા ગયા અને ગોરાઓના અભદ્ર વ્યવહાર પછી તેમની સામે લડત ચલાવતાં શીખ્યા, વગેરે.

હું સીધો દાંડીકૂચ ઉપર આવું છું.1929માં લાહોરમાં કોંગ્રેસનું અધિવેશન મળ્યું. ત્યારે ભારત નામનો કોઈ દેશ ન હતો. 565 જેટલાં નાનાં મોટાં રજવાડાં ઉપરાંત અંગ્રેજોના સીધા તાબા હેઠળનો વિસ્તાર મળીને આજના ભારત, પાકિસ્તાન અને બાંગલાદેશનો આખો વિસ્તાર બ્રિટિશ ઇન્ડિયા ગણાતો. કોંગ્રેસજ આઝાદીની લડત લડનારી મુખ્ય સંસ્થા હતી. ત્યાં ગાંધીજીને આઝાદીની લડતની પૂર્ણ સત્તા સોંપવામાં આવી. અહિંસા સિવાયનો માર્ગ ગાંધીજીને માન્ય ન હતો. જો કે અહિંસા એ એમનું શસ્ત્ર નહીં પણ મજબૂરી હતી. જેમાં લોકોને જોડી શકાય એવો મુદ્દો શોધવાનું વિચારતાં વિચારતાં ગાંધીજીને નમકવેરો દેખાયો.  બ્રિટિશ સરકારે 2400 ટકા વેરો નાખ્યો હતો. અને બાપુએ નમક સત્યાગ્રહનું એલાન કર્યું. એની સામે બિહારના ‘ચોકીદારકર’ ની વાત આવી પણ બાપુએ નમક પકડી રાખ્યું. પછી સ્થળની શોધ ચાલુ થઇ. ગાંધીને તો ગુજરાત જ યોગ્ય લાગતું હતું આથી સૌ પ્રથમ મહી નદી કાંઠે આવેલ બદલપુરનો વિચાર થયો. પણ એ કૂચ તો ચાર પાંચ દિવસમાં પતી જાય. પછી દાંડીની પસંદગી થઇ. એમાં કરાડીના પાંચાકાકાનો હાથ ખરો. વળી ગાંધીજીને સાઉથ આફ્રિકા વાળા મટવાડના નાના છીતા, સુરત જિલ્લાના કાછલીયા અને આટના ફકીરાની યાદ આવી.

બીજી એક ઓછી જાણીતી થિયરી મુજબ દાંડીનો કોઈ વિદ્યાર્થી મરોલી આશ્રમમાં ભણતો હતો તેણે મીઠુબેન પિટિટને દાંડીની પસંદગી થવી જોઈએ એમ જણાવ્યું. ત્યાંથી વાયા વિઠ્ઠલભાઈ અને વલ્લભભાઈ આ વાત ગાંધી સુધી પહોંચી. આથી ગાંધીજીએ જાતે કહ્યું છે કે; દાંડીની પસંદગી મનુષ્યની નથી પણ ઈશ્વરની છે.

મીઠાના સત્યાગ્રહથી સ્વરાજ મેળવવાની વાતનો સરદાર પટેલે વિરોધ કરેલો. તેમની નારાજગી એટલી બધી હતી કે આશ્રમમાં ચાલતી કૂચ માટેની મિટિંગમાં પણ તેઓ જતા ન હતા. તેમણે મહાદેવભાઈ દેસાઈને કહેલું કે જ્યાં સુધી ગાંધીજી જેલ બહાર છે ત્યાં સુધી હું કશું કરીશ નહિ, એકવાર તેઓ જેલમાં જાય પછી હું મારો પ્લાન જણાવીશ. પણ બાપુએ ઉસ્તાદી કરીને ગુજરાતના કયા સ્થળે નિમકનો કાયદો તોડી શકાય તે શોધવાનું કામ જ સરદારને સોંપ્યું. હવે તેઓ બરાબરના ભેરવાયા. આમતો તેઓ બાપુના મક્કમ અનુયાયી. તેમણે આ કામ ઉપાડી લીધું. પણ દાંડીકૂચ પહેલાંજ એક સભા કરવાને બહાને સરાદરની ધરપકડ થઇ. પરંતુ તે પહેલાં સ્થળ નક્કી થઇ ગયું.

હવે સત્યાગ્રહી સૈનિકોની પસંદગી કરવાની હતી. તેમ શિસ્તબદ્ધ અને કઠોર નિયમોનું ચુસ્ત પાલન કરે તેવા તથા આખા દેશને આવરી લેવાય તેવા સૈનિકો પસંદ કરવાનું હતું. બાપુ એ તે આશ્રમ માંથી જ પસંદ કરી લીધા. જેમાં 79 પૈકી સૌથી વધુ ગુજરાતના 32 સત્યાગ્રહી હતા.

12મી માર્ચ પ્રસ્થાનનો અને 6ઠ્ઠી એપ્રિલ દાંડીમાં સત્યાગ્રહનો દિવસ નક્કી થયો. છઠ્ઠી એપ્રિલ બે રીતે મહત્વની હતી. એક તો જલિયાંવાલા બાગનો બનાવ અને પૂર્ણસ્વરાજનો ઠરાવ આ જ દિવસે થયા હતા.

કુલ 241 માઈલ નું અંતર અને 24 દિવસની યાત્રા. રોજના સરેરાશ સાડા  દશ માઈલની પદયાત્રા નક્કી થઇ. લગભગ 17 કિલોમીટર, દાંડીથી નવસારી જેટલું.

દાંડીકૂચ વખતે ગાંધીજીની ઉમર 61 વરસ હતી. ખભે બગલથેલામાં પોતાની જરૂરિયાતની વસ્તુઓ રાખીને ચાલવાનું હતું, આથી વાંસની એક લાકડી, એક ટૂંકી ધોતી અને પગમાં ચંપલ સાથે ઝડપભેર ચાલીને તેમણે ઇતિહાસ રચ્યો.  

12મી માર્ચની સવારે બરાબર 6-20કલાકે ગાંધીજીએ 79 સત્યાગ્રહીઓ સાથે કૂચનો આરંભ કર્યો. જ્યાં વિસામો હોય ત્યાં સભા પણ થાય. જુદી જુદી સભાઓમાં ગાંધીજીએ જે કહ્યું તે ટૂંકમાં કહું છું.

* હું કાગડા કૂતરાને મોતે મરીશ પણ સ્વરાજ લીધા વિના પાછો આશ્રમમાં નહીં આવું

*  આપણે ગૌ સેવાનો ઊંધો અર્થ કરીએ છીએ. મુસલમાનના હાથાંથી ગાય બચાવવી તે ગૌ સેવા નથી. આપણે ગાયની અંત સુધી સેવા કરવી જોઈએ. ટૂંકમાં કતલ માટે મુસલમાનોને વેચવી ન જોઈએ.

* હું એક સમયે અંગ્રેજ સલ્તનત ને પૂરો વફાદાર હતો.અને બીજાને વફાદારી શીખવતો. હૃદયપૂર્વક ‘ગોડ સેવ ધ કિંગ’ ગાતો. પણ પછી મારી ભ્રમણા ભાંગી. સલ્તનત વફાદારીને લાયક નથી. તે મને રાજદ્રોહને લાયક લાગી. અને હવે રાજદ્રોહને મારો ધર્મ કરી બેઠો છું.

*  અત્યંજોને (અસ્પૃશ્યો) અળગા રાખે એવું સ્વરાજ મને જોઈતું નથી.

* દાંડીને આપણે હરદ્વાર માન્યું છે. તો હરદ્વાર જેવા પવિત્ર ધામમાં જવાની લાયકાત આપણે મેળવીએ.

* મીઠાનો કર કાઢવો એ તો નિમિત્ત છે. આપણે તો આઝાદ થવું છે.અને તે માટેની શક્તિ આ કર કઢાવીને મેળવવાની છે.

છેલ્લો રાત્રી મુકામ કરાડી ખાતે હતો.છેવટે પાંચમી એપ્રિલે 241 માઈલ ની પદયાત્રા પૂર્ણ થઇ. પુણ્ય આત્માના પાવન પગલાંથી દાંડીજી ધરતી ધન્ય બની. સાબર અને સાગર નો સંગમ થયો.

ગાંધીજીનો ઉતારો શેઠ સિરાજુદ્દીન વાસીને બંગલે હતો. જ્યાં આજે સંગ્રહાલય છે. અમે એને ગાંધીજીનો બંગલો કહીએ છીએ. અને સૈનિકોનો ઉતારો ડાહ્યાભાઈ કુંવરજી દેસાઈના મકાનમાં હતો. આજે દાંડીમાં દેસાઈ ફળિયું છે પણ દેસાઈઓ નથી રહ્યા   

ત્યારે દાંડીની વસતી 460 માણસની. પણ ત્યાં હજારો માણસો ઉભરાય પડ્યા હતા. સાંજે છ વાગે આજે જ્યાં ગાંધી સ્મારક છે તે વડ નીચે સભા થઇ. ત્યાં ગાંધીજીએ કહ્યું; દાંડીની પસંદગી મનુષ્યની નથી પણ ઈશ્વરની જ છે.જ્યાં અનાજ ન મળે, જ્યાં પાણીના અભાવનો ભય હોય, અને જ્યાં માણસો અગવડથીજ આવી શકે જ્યાં પહોંચવા માટે સ્ટેશનથી દશ માઈલ ચાલવું પડે, પગપાળા ચાલનારને કાદવકિચડથી ભરેલી ખાડી ઓળંગવાની રહી હૉય એવી ખૂણે પડેલી જગ્યાએ સત્યાગ્રહનો મોરચો કેમ મંડાતો હશે ? પણ સાચી વાત તો એ છે કે આ લડત જ સહન કરવાની છે. આ તો શાંતિનું યુદ્ધ છે.

વળી ન્યુયોર્ક ટાઈમ્સ માટે જગપ્રસિધ્ધ બનેલો સંદેશો લખ્યો – I want world sympathy in this battle of right against might.

એકબાજુ દેશ અને દુનિયાની નજર દાંડી પર હતી ત્યારે લોર્ડ બ્રેન્ડફર્ડ બોલ્યા; – we did not conquer India for the benefit of Indians. We conquer India as the outlet for the goods of Great Britain. We conquered India by the sward and by the sward we should hold it.

આનો મક્કમ જવાબ ગાંધીજીએ આ રીતે આપ્યો;   yes, but we have something more important than guns. We have truth and justice. And time is on our side. You can not hold down much longer 350 million people, who are determined to be free. You will see.

છઠ્ઠી એપ્રિલની સવાર થઇ. ગાંધીજીએ સાથીઓ સાથે સમુદ્રસ્નાન કર્યું અને પાછા સૈફીવીલા આવ્યા. તેની સામે જ કુદરતી મીઠું પાકતું હતું તે ઉપાડીને સત્યાગ્રહ કરવાનો હતો. પણ રાત્રે સરકારે માણસો લાવીને બધું મીઠું કાદવમાં મિક્સ કરી દીધું હતું. છીબુભાઈ કેશવજીભાઈએ એક ખાડામાં ઝાડના પાંદડા નાખીને થોડું મીઠું સંતાડી રાખ્યું હતું તે બતાવ્યું. ગાંધીજીએ તે ઉપાડ્યું અને લોકો હર્ષનાદ કર્યો -- નમક કા કાનૂન તોડ દિયા.

ચપટી મીઠું હાથમાં લઇ યુગપુરુષ મહાત્મા ગાંધીએ ભવિષ્યવાણી ઉચ્ચારી - બ્રિટિશ સામ્રાજ્યની ઇમારતના પાયામાં હું આથી લૂણો લગાડું છું.

દાંડીમાં રહીને દેશ અને દુનિયા સાથે સંદેશા વ્યવહારમાં પડતી મુશ્કેલીઓને કારણે એમનો કેમ્પ દાંડીથી ખસેડીને કરાડી લઇ જવાયો.ત્યાંથી તેમની ધરપકડ થઇ. પછી ધારાસણાનો સત્યાગ્રહ થયો. અને છેક આઝાદી મળી ત્યાં સુધી આંદોલનો ચાલતાં રહ્યાં.

આચાર્ય કૃપલાણીજીએ કહ્યું છે કે; ગાંધીજીએ મીઠાનો સત્યાગ્રહ શરુ કરીને ઉગ્રવીચારધારા વાળા લોકોને આઝાદીની લડતમાં માનભર્યો અને દેશભક્તને શોભે એવો ભાગ લેવાની તક આપી.

જ્યાંથી ગાંધીજીએ મીઠું ઉપાડેલું તે જગ્યાએ એક સ્મારક છે, પણ મારી પાસે ન્યુયોર્ક ટાઇમ્સની 1960ની આસપાસની એક નકલ છે જેમાં મારા દાદાનો ફોટો છે. તેઓ પત્રકારને સૈફીવીલાની સામે કાદવમાં એક જગ્યા બતાવે છે. લગભગ આ જગ્યાએથી મીઠું ઉપાડેલું. આ જગ્યા અંદાજ કરીને બતાવી છે પણ હવે તે ઐતિહાસિક થઇ ગઈ. બરાબર એ જ જગ્યા ઉપર સ્મારક બન્યું છે. હું પાછો ઇન્ડિયા જઈશ ત્યારે એ મેગેઝીન શોધી લાવીશ અને એનો ફોટો ગુગલ અને સોસીયલ મીડિયામાં જરૂર શેર કરીશ.

સોસીયલ મીડિયાની વાત આવી એટલે મને અત્યારે ખુબ પ્રચલિત થયેલો શબ્દ યાદ આવે છે  "મોબલિન્ચિંગ".સ.ને. 1908 થી 1948 સુધીમાં સાઉથ આફ્રિકા અને ઇન્ડિયા મળીને કુલ નવ નિષ્ફળ પ્રયત્નો બાદ દસમા સફળ પ્રયત્નમાં ગાંધીની હત્યા થઇ. પણ તેમના ચારિત્રનું ખૂન કરવાનો તો કોઈ આંકડો જ નથી. આજે આખો દેશ સોસીયલ મીડિયા ઉપર ગાંધીજીની સામુહિક હત્યા કરી રહ્યો છે.  આજે જો કોઈ મોબલિન્ચિંગ  થઇ રહ્યું છે તો તે ગાંધીજીનું છે. લોકપ્રિયતામાં ગાંધીજી જેટલી ઊંચાઈ કોઈએ મેળવી નથી. એમને ઈશ્વરનો અવતાર માનનારા પણ ઘણા હતા. અને જો ગાંધીજીએ રોક્યા ન હોત તો આજે દેશમાં સેંકડો મંદિરો ગાંધીજીના હોત. આની સાબિતી એટલે આપણી દશ અવતારની આરતી. ભગવાનના નવ અવતાર થઇ ચુક્યા છે. હજુ દશમો કલંકીયો અવતાર હજુ  બાકી છે છતાં તે કુદાવીને આરતીમાં આપણે જ ગાઈએ છીએ કે અગિયારમે મોહન ને મહાદેવ આરતી અંતરમાં ધરશો. આ કડી 1930 પછી ઉમેરાયેલી છે. આ મોહન એટલે કૃષ્ણ નહીં પણ ગાંધીજી. અને મહાદેવ અજન્મા છે એટલે એનું નામ પણ લખી દીધું. આજ એમની લોકપ્રયતાની સાબિતી છે.

લોકપ્રિયતાની સાબિતીનું લિસ્ટ તો ઘણું લાબું છે. છતાં ત્રણ સાબિતી આપું છું.

1.     ખગોળશાસ્ત્રીઓએ એક તારાને ગાંધીનું નામ આપ્યું છે.

2.     જગતમાં અસંખ્ય શહેરોમાં ગાંધીનાં સ્ટેચ્યુ કે સ્મારક છે અથવા રોડ, પુલ  કે વિસ્તારને એનું નામ અપાયું છે.

3.     યુનોએ ગાંધીના જન્મદિનને અહિંસાદિવસ જાહેર કર્યો છે.

અરે હમણાં મોદી જયારે અમેરિકા ગયા ત્યારે અમેરિકન સેનેટરે મોદીનું સ્વાગત કરતાં કહ્યું હતું , આઈ વેલકમ ધ પ્રાઈમ મિનિસ્ટર નરેન્દ્ર મોદી ફ્રોમ ધ લેન્ડ ઓફ મહાત્માગાંધી.

 ગાંધીએક વ્યક્તિ નહિ એક વિચાર હતા અને એક ચળવળ હતા. આ ચળવળે જ આઝાદી અપાવી.

મારે વોટ્સએપ અને ફેસબુકિયા મિત્રોને ત્રણ સવાલ પૂછવા છે.

શા માટે તમે ગાંધી વિરુદ્ધની પોષ્ટ લાઈક કે શેર કરો છો ? શું તમારે કોઈ અંગત દુશમની હતી ? એમણે તમારું કંઈ બગાડ્યું હતું ? અને જો તમે ચોક્કસ કારણ ન જાણતા હો તો પછી આ બધું શું કામ?

બીજો પ્રશ્ન ગાંધી વિરુદ્ધ આટ આટલું ઝેર ઓકવામાં આવે છે છતાં તે હજુ કેમ લોકમાનસ પર છવાયેલો રહે છે ?

ત્રીજો પ્રશ્ન ગાંધીને ધિક્કારવાનું સચોટ કારણ તમારી પાસે છે ખરું ? કે પછી એ પણ વોટ્સએપિયા મેસેજમાંથી જ મળ્યું છે ?

ગાંધી આપણો કોઈનો સગો નથી પણ આખા રાષ્ટ્રનો પિતા છે. એમણે એવી આઝાદી અપાવી છે કે આપણે એમને ગાળ પણ દઈ શકીએ છીએ. બીજી બાજુ પાકિસ્તાનના રાષ્ટ્રપિતા મહંમદ અલી ઝીનાહને ફરજીયાત પણે ‘કાયદેઆઝમ’ કહેવું પડે છે, ન કહેનારને દેહાંતદંડ પણ થઇ શકે.

ગાંધીજીની ત્રીજી પેઢીના સંતાન નીલમબેન પરીખ આપણા નવસારીમાં રહે છે. એમના દીકરા ડો. સમીર પરીખની આંખની હોસ્પિટલ પણ નવસારીમાં જ છે. ગાંધીજીના આખા કુટુંબમાંથી એક નાનકડા અપવાદ સિવાય કોઈ રાજકારણમાં નથી. એમને બદલે ઇન્દિરા, સિંધિયા, ઠાકરે, યાદવ, મુંડે વગેરે વગેરે  કુટુંબોનો ભારતીય રાજકારણમાં તોટો નથી.

એમની પાંચમી પેઢીનું સંતાન ક્રિષ્ના તો મોદીનો ફેન છે. તેમના કહેવા મુજબ મોદીજી તો ગાંધીજીના અધૂરાં રહેલાં કામો પૂર્ણ કરી રહ્યા છે. જેમકે સફાઈ અભિયાન, જાતિવાદ અને નશા મુક્તિ, સ્ત્રી સ્વાતંત્ર્ય, સબકા સાથ સબકા વિકાસ વગેરે. માર્ટિન લ્યુથર કિંગ, નેલસન મંડેલા, દલાઈ લામા, સન સુ ચી વગેરે અનેક મહાનુભાવોએ ગાંધીમાર્ગ અપનાવીને સફળતા મેળવી છે. મંડેલાએ તો કહ્યું હતું કે તમે અમને મોહનદાસ ગાંધી  આપ્યા અમે તમને મહાત્મા આપ્યા.

ગાંધીજીએ કહ્યું હતું કે મારુ જીવન એ જ મારો સંદેશ. ગાંધીને સમજવા માટે તેમના લખાણો વાંચવા પડે અને કાર્યોને સમજવાં પડે. ગાંધીજીને સમજીએ તો ગોડસેને પણ સમજવા જરૂરી છે.આજે વધુ સમય નથી પણ એટલું જરૂર કહીશ કે ગાંધીજીની હત્યા શા માટે કરી તે સમજાવતાં ગોડસે પોતે કહે છે કે;  “હું સમજી શક્યો હતો કે પૂર્ણ અહિંસાનો ગાંધીનો પ્રયોગ હિંદુઓને નામર્દ બનાવી દેશે અને પછી તેઓ મુસ્લિમો સામે લડી શકશે નહીં.”

સામાન્ય રીતે મોદી વિચારને ગાંધી વિચારનો વિરોધી માનવામાં આવે છે. પરંતુ અત્યારેજ યુનોમાં મોદીજીએ ગાંધીજી વિષે જે કહ્યું તે વાંચીને મારુ વ્યક્તવ્ય પૂરું કરું છું. ''ગાંધીજી ભારતીય હતા, પણ કેવળ ભારતના નહોતા. માનવતાના મસીહા હતા, એમની લોકશાહી લોકોના 'સ્વ-રાજ'ની હતી. આજે 'હાઉ ટુ ઈમ્પ્રેસ'નો યુગ છે. એમનું વિઝન 'હાઉ ટુ ઈન્સ્પાયર હતું !'

આભાર !